ادبیات ترکی به کلیه قطعات و متون شفاهی و کتبی که به زبان ترکی نوشته یا بیان شده است می‌گویند.
زبان ترکی به 35 شاخه زبان زنده تقسیم می‌شود که 25 شاخه از این زبان درحال نابودی‌ست. تنها 10 زبان ترکی امید به حیات آنان است. که از این میان تنها 5 زبان زنده ترکی وجود دارد که توسط بیش از ده میلیون نفر تکلم می‌شود. این تعداد در کشورهایی چون ترکیه، ایران و آذربایجان، ازبکستان، قزاقستان و چین پراکنده‌اند.
مقاله پیش رو در دو بخش در مورد آن دسته از زبان ترکی است که از شاخه زبان ترکی اوغوز محسوب می‌شوند. زبان ترکی استانبولی در ترکیه و زبان ترکی آذری در ایران و جمهوری آذربایجان.
در ادامه با برخی نویسندگان ادبیان ترکی ، آذری در ایران و جمهوری آذربایجان آشنا می‌شوید.
کتاب دده قورقود قدیمی‌ترین کتاب ترکی است که می‌توان در ادبیات ترکی از آن یاد کرد. این اثر از 12 داستان نظم و نثر به زبان ترکی اوغوزی تشکیل شده است که دارای درون مایه‌ای فولکوریک و حماسی است. سراسر ماجراها و دلاوری‌های قهرمانان ترک است. قدمت داستان‌های این کتاب را به قرن پانزدهم و چهاردهم تخمین زده‌اند.
دیوان لغت الترک نخستین فرهنگنامه زبان ترکی ست که دربردارنده نقشه زیستگاه ترک تبارها و شامل موضوعات تاریخی، فرهنگی و زبان اقوم ترک در قرن چهارن قمری است. دیوان لغت الترک معروفترین اثر محمود بن حسین بن محمد کاشغری است که دز قرن هفتم قمری از روی تک نسخه دستی بجا مانده نوشته شده است.
ادبیات ترکی شامل نویسندگان و شاعرانی ترک زبان است که تحت تاثیر زبان فارسی و عربی و اندکی هم روسی قلم زده‌اند.
در بخش دوم با نویسندگان ادبیات ترکی استانبولی آشنا می‌شوید.
با ما همراه باشید 😊
ادبیات ترکی شامل نویسندگان و شاعرانی ترک زبان است که تحت تاثیر زبان فارسی و عربی و اندکی هم روسی قلم زده‌اند.
نه قولقول، وقلقولی باده، باده‌یی احمر / من اولسم سن بت شونگول، صوراحی ائیلمه قولقول
نه باده، باده‌یی مستی، نه مستی، مستی‌یی ساغر / باشیمدا گئتمه دی هرگیز سنین له ایچیدیگیم باده
اسفراینی از قدیمترین شاعران ترک است که با نام حسن اوغلو تخلص می‌کرد. او در اواخر قرن هفتم و اویل قرن هشتم می‌زیست. اندکی از اشعار او به یادگار مانده است.
خرید آثار اسفراینی
یکی از شعرای ادبیات ترکی احمد سیواسلی است معروف به قاضی برهان‌الدین که در قرن هشتم می‌زیست. از وی 20 رباعی، 1500 غزل و 111 تویوق(دوبیتی بر وزن فاعلاتن فاعلاتن فاعلن که دارای مضامین فلسفی و عرفانی‌ست) به یادگار مانده است.
قاضی برهان الدین به سه زبان ترکی ، فارسی و عربی شعر می‌سرود. اما نامش در میان تاریخ ادبیات ترکی جای گرفته است.
خرید آثار قاضی برهان‌الدین
منده سیغار ایکی جهان من بو جهانه سیغمازام (دو جهان در من می‌گنجد، من در این جهان نمی‌گنجم)
گوهر لامکان منم کون و مکانه سیغمازام (گوهر لامکان منم، در کون و مکان نمی‌گنجم)
شاعر قرن هشتم با تخلص نسیمی از شاعران و متفکرین قرن هشتم از مکتب حروفیه(فرقه‌ای مذهبی که برای حروف الفبا ارزش عددی قائل بودند و از آیات و احادیث بهره می‌بردند) بود. از او یک دیوان فارسی و یک دیوان ترکی و چند قصیده‌ای به عربی به یادگاری بجا مانده است. از او به عنوان برجسته‌ترین شاعر استاد تاریخ ادبیات ترک یاد می‌شود.
درباره تولد او اطلاعات دقیقی در دست نیست. ادوراد بروان(خاورشناس معروف بریتانیایی) بر این باور است که نسیمی متولد بغداد است. برخی دیگر او را متولد شیراز و برخی دیگر زاده تبریز می‌دانند و اما درباره مرگ فجیع وی هم روایات گوناگونی وجود دارد که نکته‌ای در این روایات مشترک است این است که پوست او را کندند!
برای آشنایی بیشتر با زندگی و سبک اشعار عمادالدین نسیمی، شاعر و متفکر ادبیات ترک می‌توانید به لینک‌های مربوطه مراجعه کنید.
کتاب عنقای لاهوت نوشته محمدحسین صادقی
زندگی و اشعار عمادالدین نسیمی نوشته یدالله جلالی پندری
کتاب دیوان سید عمادالدین نسیمی
سید معین الدین علی پسر ابوالقایم حسینی قاسمی انواری با شهرت قاسم انوار از شاعران بنام ادبیات ترکی است. او زاده سراب است و از پیروان شیخ صفی الدین اردبیلی که پسرش به او لقب قاسم الانوار را داد.
کلیات دیوان بجا مانده از او شامل تنوعی از قالب‌های شعری ست. قطعه، مثنوی، غزل و رباعی از انواع قالب‌هایی ست که در سه زبان ترکی ، فارسی و گیلکی سروده است.
برای آشنایی با احوالات این شاعر بنام ادبیات ترک وراد لینک زیر شوید.
خرید کتاب کلیات دیوان شاه قاسم انوار، بررسی احوالات و آثار به همت حسن نصیری جامی
اسماعیل بن سلطان حیدر بن شیخ جنید پایه‌گذار سلسله صفوی و اولین شاه دولت صفوی بود. شاه اسماعیل شعر هم می‌سرود و با نام شاه اسماعیل ختایی شهرت پیدا کرد. از او به عنوان یکی از موثرترین شاعران ادبیات ترک ، به ویژه موثر در گسترش ادبیات ترکی آذربایجانی(آثاری که به زبان ترکی اوغوزی در آذربایجان تولید می‌شد) می‌دانند.
از اقدامات شاه اسماعیل صفوی می‌توان به یکسان‌سازی مذهب و رسمی کردن شیعه در سراسر کشور اشاره کرد و همچنین به حمایت‌های فراوانی که از هنر و شعر انجام داد، اشاره کرد.
شاه اسماعیل ختایی در اردبیل متولد شد. بیست و سه سال سلطنت کرد و در سن حدود سی و هفت سالگی فوت کرد و در مقبره خانوادگی در اردبیل به خاک سپرده شد.
دیوان اشعار شاه اسماعیل ختایی (خطائی) شامل اشعار ترکی و چندین شعر فارسی است. در این دیوان به وضوح ارادت شاه اسماعیل به اهل بیت پیامبر اسلام دیده می‌شود. عمده مضامین اشعار را اصول و عقاید تشیع تشکیل می‌دهد. همچنین دارای تنوع سبک و قالب شعر است. قصیده، غزل، رباعی، ترجیع بند، تک بیتی و مثنوی انواع قالب‌های شعری‌ست که در این دیوان دیده می‌شود. کلیات اشعار شاه اسماعیل صفوی از موثرترین شاعران ادبیات ترک ، از جمع آوری و تصحیح نسخ خطی موجود در کتابخانه ملی پاریس، آکادمی علوم باکو، موزه بریتانیا و موزه ملی ایران تدوین شده است. این کتاب علاوه بر اشعار و ارزش پژوهشی که دارد دارای ویژگی‌های هنری و تزئینی هم هست.
برای خرید دیوان اشعار شاه اسماعیل ختایی وارد لینک زیر شوید.
خرید کلیات دیوان شاه اسماعیل صفوی
ملا محمد بن سلیمان بغداد مشهور به محمد فضولی از بزرگترین شاعران ادبیات ترکی محسوب می‌شود.
برخی تولد او را در حله(شهری در عراق)، برخی در کربلا یا نجف گفته اند. او به سه زبان ترکی فارسی و عربی تسلط داشت.
فضولی ابداعاتی در سبک و ساختار شعر ترکی داشته است که او را زبانزد جهان کرده است. او از برجسته‌ترین غزل سریان بوده است. اما برای اولین بار سبک و سیاق تمثیلی سرایی را ابداع کرد. به نوعی او را پایه گذار سبک هندی می‌دانند. سبکی که صد سال پس از او رواج پیدا کرد.
دیوان اشعار فضولی شامل اشعاری در قالب های غزل، رباعی، ترکیب بند، مقطعات، قصیده و مثنوی است. اما بیشتر مشتمل بر قصیده و غزل است. برای خرید دیوان اشعار این شاعر بنام ادبیات ترک خوش قریحه وارد لینک زیر شوید.
خرید دیوان کلیات اشعار محمد فضولی
دلبازی از نویسندگان و شاعران ادبیات ترک محبوب میان مردمان است. او وقتی که شصت و هفت سال داشت لقب شاعر مردم آذربایجان را گرفت و رئیس جمهور وقت ( حیدر علی اف) به او نشان استقلال جمهوری آذربایجان را اهدا کرد.
از او ترجمه‌هایی از نظامی گنجوی و خاقانی و پوشکین به زبان ترکی به یادگار مانده است.
خرید آثار مروارید دلبازی
سید محمدحسین بهجت تبریزی را با نام شهریار می‌شناسیم. او متولد ایران در روستای خشکناب تبریز است.
شهریار از شاعران بنام ادبیات ترک آذربایجانی است که محبوبیت بسیار دارد. مهم ترین مجموعه شعر او حیدربابایه سلام است که با زبان ساده و شیوا و آهنگین روستای محل تولد خودش را توصیف می‌کند. او با لحنی صمیمانه و نزدیک به زبان عامه مردم می‌سرود.
محبوبیت او تنها به اشعار او محدود نیست بلکه منش و زندگانی شهریار هم جذاب بوده و هست. تا آنجا که در سال 1384 سریالتلویزیونی از زندگانی شهریار یا حیدربابا ساختند که محبوبیت و شهرت او دوچندان شد.
شهریار خود را ایرانی می‌داند و شعرهایی هم به زبان فارسی دارد و هم به زبان ترکی . اما به عنوان شاعر ادبیات ترکی شهرت دارد.او ارادت ویژه‌ای به حضرت علی و فردوسی دارد و اشعاری در ستایش ایشان سروده‌اند. شهریار در انواع قالب‌های ادبی شعر می‌سرود. رباعی، قطعه، قصیده، مثنوی و شعر نیمایی. اما عمده محبوبیت او در سرودن غزل است.
خرید دیوان اشعار شهریار
ابراهیموف متولد روستایی در سراب ایران است. در کودکی مادرش را از دست می‌دهد. ناگزیر با برادر و پدرش به باکو مهاجرت می‌کند. خیلی زود برادر و پدر را هم از دست می‌دهد. حال او کودکی هشت ساله بود در شهر و دیاری غریب، اما پشتکار و مداومت درس و تحصیل را تا ارشد ادامه می‌دهد. سرانجام در 82 سالگی دار فانی را وداع گفت.
از میرزا ابراهیموف نویسنده سرشناس ادبیات ترکی آذربایجانی ، حدود بیش از 40 اثر نویسندگی و ترجمه به یادگار مانده است. که برخی از آنان به فارسی ترجمه شده است.
ابراهیموف علاوه بر اینکه پژوهشگر، نویسنده، نمایشنامه نویس و منتقد ادبی بود، سیاستمدار هم بود. او حزب دمکرات آذربایجان بنیان گذاری کرد. همچنین به مدت کمتر از یک سال ریاست مجلس ملی جمهوری آذربایجان و به مدت 16 سال ریاست اتحادیه نویسندگان را به عهده داشت.
خرید کتابهای میرزا ابراهیموف
آخوندزاده نخستین نمایشنامه نویس ایرانی‌ست. همچنین از بنیانگذران ادبیات نوین در ایران بوده است. اغلب آثار وی به زبان ترکی ذربایجانی است که گاهی هم شعرهای فارسی در نوشته‌هایش یافت می‌شود.از اینرو او را در لیست بهترین نویسندگان ادبیات ترک جای می‌دهیم.
میرزا فتحعلی زاده متولد آذربایجان ایران است اما در کودکی با خانواده اش به شمال غربی جمهوری آذربایجان کوچ کرد. در زمان جوانی به تفلیس رفت و در آنجا با تئاتر و نمایش آشنا شد.
کتاب تمثیلات از جمله آثار اوست که سبب شهرت وی شد. زبان آخوندزاده زبان تند و تلخی‌ست که همواره مسائل سیاسی اجتماعی را به باد انتقاد می‌گیرد. اندیشه‌های وی بر روی آزادی خواهان و جنبش مشروطیت ایران تاثیرگذار بود.
از نکات قابل توجه در اندیشه و آثار آخوندزاده می‌توان به توجه به مسائل زنان اشاره کرد. او جزو اولین اندیشمندانی است که به مشکلات زنان ایرانی توجه نشان داده است.
برای آشنایی و خرید آثار میرزا فتحعلی آخوندزاده وارد لینک زیر شوید.
خرید آثار آخوندزاده، اندیشمند بنام ادبیات ترک
